Een kijkje achter de schermen: Hoe krijgen we nu echt meer diversiteit in line-ups?

Het is al jaren een hot topic. Al vanaf 2018 lezen we nieuwsberichten over vrouwen die terrein winnen en dat ‘vrouwen het goed doen op de podia’. Toch doet een snel rondje onderzoek vermoeden dat het eigenlijk nog helemaal niet zo gelijkwaardig verdeeld is, want geen enkel groot Nederlands festival heeft evenveel mannen als vrouwen (en laat non-binaire mensen daar helemaal maar buiten) op hun line-up van 2024 staan. In 2022 zat in slechts 34 procent van de acts op Nederlandse festivals in ieder geval één persoon die zich identificeert als vrouw.

Dit wil niet zeggen dat mensen het graag zo willen houden. Ieder jaar zien we op belangrijke muziekconferenties als ESNS of Amsterdam Dance Event onderwerpen als ‘equality’ en ‘inclusion’ terugkomen, naast een bak nieuwsberichten die laten zien dat het vanaf nu toch echt beter moet gaan. Stadsfestival Hit The City is dit jaar bewust headliners ‘aan het creëren’ om daar verandering in aan te brengen. Want is het niet zo simpel dat je gewoon meer vrouwen moet boeken? Head of Bookings NL bij Friendly Fire, Pien Feith, en onderzoeker Lisa Gritter leggen uit hoe het komt dat ons muzikale landschap nog niet in balans is en vertellen hoe we er wél komen.

Om te beginnen: hoe is dit eigenlijk zo ontstaan? Onderzoeker, journalist en coach Lisa Gritter heeft met haar jarenlange ervaring in de muziekindustrie en onderzoek naar de genderdiversiteit in het Nederlandse muzieklandschap een aardig beeld. Waarom is het eigenlijk zo moeilijk om een gelijkwaardige line-up samen te stellen?  ‘Zelfs voor mensen die er heel diep inzitten, is het nog niet helemaal te begrijpen’, zegt deze spraakzame vrouw. ‘Er zit iets ongrijpbaars in de rol van programmeur, degenen die de keuzes maken. Zowel in het werk dat ze doen als hoe je überhaupt zo’n functie krijgt. Dat maakt het natuurlijk ook zo interessant.’

Gritter geeft een kijkje achter de schermen. Ze vertelt dat mensen die eenmaal zo’n spannende functie hebben, daar ook meestal hun hele loopbaan blijven zitten. Van oorsprong is dit vaker een persoon uit dezelfde homogene groep, die hun loopbaan startte in een tijd waarin genderdiversiteit nog niet zo’n onderwerp was, blijkt uit de thesis. Zij schuiven vaker van podium naar podium en groeien dan later door naar directeur, wat meestal ook de programmering van een festival of podium weerspiegelt. ‘Als je erin zit, zie je eigenlijk pas hoe het is’, gaat ze verder.

‘Er zit een flinke onuitgesproken hiërarchie in de Nederlandse muziekindustrie. Het is een beetje mysterieus waar hem dat nou precies in zit, want het is tegelijkertijd ook een stuk informeler en gezelliger dan bij andere sectoren waar er een duidelijke hiërarchie heerst. De machtsverhoudingen zijn vaak scheef en het regelen van baantjes, klussen of optredens gaat soms een beetje van handjeklap. Het blijft ook nog steeds een moeilijk onderwerp om open over te praten.’

Ze vertaalde daarom haar onderbuikgevoel naar een rapport gebaseerd op statistiek en research, wat uiteindelijk haar thesis werd. Zoals genoemd is de ‘gatekeepers-rol’ die de programmeur vertegenwoordigt een sleutel in dit vraagstuk, maar daar stopt haar onderzoeksresultaat niet.

Ook keek Gritter naar mogelijke oplossingen als een quotum. Dat zou programmeurs een stok achter de deur moeten geven om fifty-fifty line-ups samen te stellen. ‘De meeste programmeurs die ik heb gesproken weten dat ze er niet meer mee wegkomen om alleen mannen neer te zetten. Ik merkte in mijn onderzoek dat er altijd een streven wordt uitgesproken, maar dat er op het gebied van intersectionele diversiteit nog enorm veel te winnen valt en het echte doen een beetje uitblijft. Een festival of podium kan dan weer wél makkelijker doelstellingen bereiken over onderwerpen als duurzaamheid, waar met concrete mijlpalen naartoe wordt gewerkt.’

Ze vervolgt: ‘Als een quotum op genderdiversiteit nog niet lukt, waarom bekijken we een kwestie als deze dan niet op dezelfde manier als een zaak als vergroening? Een uitgeschreven, specifiek beleid voor een holistische aanpak, zou een duurzame oplossing kunnen zijn.’ Zoals de onderzoeker het zegt: als je een plastic beker vervangt, is niemand beledigd. Bij dit vraagstuk komen menselijke gevoelens kijken. En dat maakt het lastig. ‘Als jij als organisatie intern uitdraagt dat je dit onderwerp belangrijk vindt en er passende expertise bij haalt om er ook actie aan te geven, kan dit gewoon eeuwig een gesprek zijn. Dan komen die doelstellingen ook’. Op naar de toekomst, dus.

Die gesprekken hebben een aantal jaar geleden ook intern plaatsgevonden bij Friendly Fire, één van de grootste boekingskantoren en festival-organisatoren van ons land. Pien Feith is daar het hoofd van de afdeling Nederlandse Boekingen. Ze geeft aan dat Friendly Fire ‘heel bewust bezig is met diversiteit’. Dat begint al bij de samenstelling van het team. In gender, maar ook in culturele achtergrond is er veel diversiteit. Feith geeft aan dat er bij Friendly Fire een aantal besluiten op papier staan, waar het hele bedrijf op let en zich aan houdt. ‘We schrijven onze vacatureteksten bijvoorbeeld heel inclusief, hebben trainingen gedaan over bepaalde vooroordelen die mensen zouden kunnen hebben, en we proberen uit het ons-kent-ons-denken te komen, wat soms speelt in de muziekindustrie.’

Deze interne inspanningen vertalen zich door naar wat mensen te zien krijgen, ook op line-ups. Als hoofd van de Nederlandse boekingsafdeling draagt Pien Feith ook mede zorg voor de line-up van stadsfestival Hit The City, waar dit jaar twee vrouwelijke headliners staan. Naast Sampa The Great is MEROL een van de hoofdacts op het festival. Is dat een bewuste keuze voor een vrouw? ‘We letten altijd op de balans van een line-up. Daarbij kijken we niet alleen naar factoren als gender, maar ook naar acts die goed klinken voor avontuurlijke oren en minder beluisterde oren. Daar is sinds het oprichten van het festival al over nagedacht. De programmering moet heel breed zijn.’

Ze vertelt dat het festival dit jaar een slag groter wordt: het Ketelhuisplein wordt als nieuwe, grote buitenlocatie aan de plattegrond toegevoegd. ‘Je wil daar iemand hebben staan die een groot publiek bereikt, maar ook nog steeds artistiek eigenzinnig is. MEROL is vooruitstrevend en uitgesproken, dat vind ik heel tof. Ze past goed bij het festival.’

Het is opvallend om MEROL op die plek te programmeren, want niet eerder vervulde zij de rol van headliner. Met deze zet creëert het programmeurs-team een nieuwe vrouwelijke headliner en plaatst zij MEROL in deze hogere categorie. Een veelgehoord ‘excuus’ van programmeurs is dat er simpelweg niet genoeg vrouwelijke acts te boeken zijn, maar ook dat hoeft niet per se waar te zijn. Bij Best Kept Secret, een festival van Friendly Fire, ligt het percentage vrouwen al jaren boven het fifty-fifty quotum. ‘Het is in het genre van Best Kept Secret niet zo moeilijk. Er zijn gewoon heel veel goede vrouwelijke artiesten, en die groeien best organisch met het festival mee. We worstelen nog een beetje met de plekken van headliners, maar dat proberen we ook gelijk te trekken.’

Op de vraag of een hard quotum zou werken, antwoordt de boeker dat ze nog nooit iemand heeft gesproken die daarmee in de praktijk werkt. ‘Je kunt beter in overleg gaan met elkaar, en aangeven welke act je op welk slot wil zien spelen. Als boeker heb je meestal een rode draad in je werk; acts die je tof vindt en waar je voor wil gaan. Daarmee kun je ook diversiteit aanbrengen. Bij Friendly Fire is hier nog nooit een punt van gemaakt, en ik hoef daar als vrouw ook zeker niet als eerste over te beginnen. Hit The City is bijvoorbeeld een fijnproevers-festival, waarvan sommige acts op de line-up later echt heel groot worden. Zo is Phoebe Bridgers ooit geboekt bij ons op een mooi tijdstip — en kijk waar ze nu staat.’