Uit de tijdcapsule: pioniers Ramones en Talking Heads veroveren Effenaar

In de lente van 1977 gingen de jonge gasten van de New Yorkse punkrockgroep Ramones voor zeven weken de weg op, met het nummer Blitzkrieg Bop en grote dromen op zak. Ze werden op hun tour vergezeld door stads- en Sire Records labelgenoten Talking Heads, wiens debuutalbum Talking Heads: '77 toen nét was opgenomen en later dat jaar werd uitgebracht.

'Er waren twee stressfactoren: Talking Heads en Europa. We zaten in een tourbus, en ik haatte de bus. We spraken niet echt veel met ze. [De leden van] Talking Heads waren opgeleide mensen, en wij waren street kids', schrijft Johnny Ramone over de tour in zijn autobiografische boekwerk 'Commando'. In een interview blikt Linda Stein, toentertijd manager van Ramones, terug op de ook voor haar wat moeizame reis. 'Ik voelde mij als een camp counselor. Als de Heads zeiden dat het 'wit' was, dan zeiden de jongens van Ramones dat het 'zwart' was.' 

Zwart, en dan voornamelijk een zwarte leren jas, was dan ook de signature look van Ramones, waarmee ze de belichaming van punk vormgaven. Ondanks de verschillen tussen de bands was het wel een opwindende tijd, vertelt Tommy Ramone in 2011 aan Effenaar voor de maak van het boek 'Memories Can't Wait' ter ere van Effenaars 40-jarige bestaan. "We waren vier jonge gasten met de wereld aan onze voeten. We leefden onze droom." De New Yorkers trapten hun Europese tour af in Zwitserland en op 6 mei 1977 deden de bands voor het allereerst Nederland aan.

Na de eerste Nederlandse show in Paradiso, was het tijd om af te reizen naar het Zuiden. "In Effenaar liep ik wat verdwaasd rond. In België was ik namelijk een beetje grieperig. Ik ging op zoek naar medicijnen, maar aangezien mijn Frans niet zo goed was, ben ik met een vaag goedje teruggekomen. De dagen daarna liep ik als een zombie rond." Het touren was geen favoriet onderdeel voor Tommy Ramone, en in 1978 legt hij zijn drumstokken neer binnen de band. Daarmee is het concert in Effenaar één van weinige shows waar je de originele Ramones-formatie hebt kunnen bewonderen in Nederland. 

Het concert van de New Yorkse bands was het begin van een nieuw tijdperk, vertelt Peter Cox, die later als huisfotograaf van Effenaar nog talloze acts heeft meegemaakt. "Daarvoor had je Jan Akkerman en Bertus Borgers en dat soort artiesten die weleens optraden in Effenaar, maar dat was best wel braaf en zoet." De zaal lag toentertijd vol met Perzische tapijten waar bezoekers op konden zitten. Hij herinnert zich nog dat er het hele concert lang vanuit achter in de zaal 'zitten, zitten' werd geroepen. "Maar na de pauze kwamen Ramones op en dat was een overweldigend concert. Daarna heeft niemand ooit nog 'zitten' geroepen in Effenaar. Dat concert was wel een afscheid van een tijdperk." 

Op de avond in Effenaar was het aan Talking Heads om de spits af te bijten. Ze stonden nog aan de voet van hun carrière en waren bij het merendeel van het publiek niet bekend. Maar ze wisten een onuitwisbare indruk te maken, en overtuigden ook muziekliefhebber en bezoeker Jan Maas. "Een vriend van mij kwam met het idee om naar Ramones te gaan, hij had daarover gelezen in een blaadje. Maar Talking Heads vond ik uiteindelijk veel leuker. Ze gaven echt een fantastisch optreden. Ik vond het een verademing." 

Tijdens hun optreden dacht Maas al: 'deze band kan wel eens heel groot worden'. Er gebeurde op dat moment al veel op het gebied van muziek, maar Talking Heads bracht voor hem echt iets vernieuwends mee. "En ze waren live gewoon ook echt hartstikke goed." Voor wie niet het geluk heeft gehad om de band en de kwaliteiten van de muzikanten live te ervaren, geeft hij de tip om de concertfilm Stop Making Sense eens op te zetten. "Die moet je echt een keer kijken!" 

Niet alleen Maas, maar ook Hans Konings en zijn toenmalige vriendin waren die avond gecharmeerd van Talking Heads. "In de eerste plaats was het een ontzettend leuk concert. De band Talking Heads stond in het voorprogramma van Ramones. Naderhand verwonderde ons dat erg, want wij vonden Talking Heads veel beter."  

Ook hij had vanaf het eerste moment al het idee dat de band heel groot zou worden. "Als je die muziek hoorde, hoe strak dat was en dan ook nog met die effecten. Daarnaast was frontman David Byrne een buitengewoon vreemde man. Vooral zijn hals heeft indruk op mij gemaakt. Hij had een hele lange hals en zong af en toe heel hoog." 

Niet alleen maakte het koppel het bijzondere concert mee, ze hielden zelfs nog een kleine afterparty met de bandleden van Talking Heads. Na afloop van de show praatten ze nog een tijdje met de muzikanten in het café van Effenaar, waarna ze de band uitnodigden voor een drankje bij hen thuis. "Ik weet dat David Byrne toen een kopje thee lustte en dat Jerry Harrison een biertje dronk. We hebben toen gewoon zitten kletsen." Wat Konings altijd is bijgebleven is David Byrne zijn fascinatie voor hun Etna kachel en de Nederlandse toiletten. "Daar hebben we het nog lang over gehad, de vorm van toiletpotten."

Na Talking Heads was het de beurt aan de heren van Ramones om hun snelle en luide tracks door Eindhoven te laten bulderen. Vanuit het publiek doemden borden op met daarop hun catchphrase 'Gabba Gabba Hey'. De muzikanten waren gehuld in hun kenmerkende zwarte ensemble, én een gescheurde spijkerbroek, iets wat Konings toen opmerkelijk vond. "Wij waren enigszins verbaasd over de gescheurde spijkerbroeken, met die gaten bij hun knieën. Je kon niet vermoeden dat dat later heel normaal zou worden." 

Zodra een nummer was afgelopen, werd er weer 'één, twee, drie, vier' geroepen om de volgende track in te zetten. In tegenstelling tot wat velen toentertijd gewend waren, duurden de nummers van de punkrockers niet langer dan een paar minuten. "Die snellere muziek, dat was toch echt iets nieuws. Daarmee kreeg je ook een hele andere sfeer. Het was een beetje een onstuimig concert. Ze hebben denk ik ook wel iets van 20 nummers gespeeld. Op zich hadden ze wel iets, dat moet ik achteraf wel toegeven. Het was een heel bijzonder concert", vertelt Maas. Heel veel details van het optreden weet hij niet meer, maar wel dat hij het vernieuwend vond. "We stonden er niet met het idee: 'dit is een historische avond'. Maar we wisten wel dat er iets speciaals in zat." Hij grapt dat er natuurlijk ook alweer 46 jaar extra op de teller staat, dan vervaagt zo'n avond ook wel een beetje.  

Tijdens de show was Cox net 18 jaar en beleefde met dit optreden zijn allereerste concert ooit. "We wisten helemaal niet wat ons te wachten stond. Zoiets als Ramones had je gewoon nog nooit gehoord. Ze kwamen op en bliezen de boel plat, en dat was het. Ze hebben echt een onuitwisbare indruk achtergelaten." Hij vertelt dat het sowieso al een gek concert was, waarbij je twee New Yorkse bands op één avond kon zien. "Wat je dan meemaakt, dat vergeet je nooit meer. Het is grappig dat beide bands knoeperd groot zijn geworden."

Hoewel het optreden ook liefhebbers trok die al bekend waren met de underground hits van Ramones, was Effenaar voor Maas ook juist een plek om te ontdekken: "Soms gingen we heel bewust naar een band, maar we lieten ons ook verrassen." Hetzelfde gold voor Konings, die veelal met dezelfde vriendengroep naar Effenaar kwam. "Het was altijd leuk en iedereen verheugde zich er ook op dat je na afloop nog wat bleef drinken. Dat vond ik sowieso leuk aan Effenaar, je kon ook vaak nog even kletsen met de artiesten." 

Fervente concertgangers hebben in die tijd een aantal vette acts kunnen bewonderen in de intieme setting van Eindhoven, voordat zij wereldwijd doorbraken. In de rijke historie van Effenaar vind je namen als Sex Pistols, The Cure, Pixies, Red Hot Chili Peppers en Pearl Jam. Cox vult aan dat sommige natuurlijk blijvertjes zijn gebleken, maar dat hij ook legio bandjes heeft gezien waarvan hij later nooit meer iets heeft gehoord. "Dat was toen niet veel anders dan nu." 

Het doel van Effenaar is nog steeds om nieuwe ontdekkingen met Eindhoven te delen, maar door verschillende ontwikkelingen is het wel wat lastiger geworden, vertelt programmeur Robert Schaeffer. "Toen Nirvana opkwam werd de underground muziek ineens big business. Dat zorgde ervoor dat je de nieuwe Pearl Jam en Red Hot Chili Peppers nog wel kon boeken terwijl ze compleet onbekend waren, maar zodra ze een naam hadden gingen ze meteen naar grotere zalen en festivals. Daarmee is Effenaar wel een deel van die rol kwijtgeraakt. We pikken acts nog steeds in een vroeg stadium op, maar daarmee kunnen scoren op het moment dat ze groter zijn gaat niet meer." 

Daarnaast is Effenaar getransformeerd tot een plek waar iedereen kan genieten van muziek en gezellige avonden met vrienden, waardoor het programma breder is geworden. "Maar dat is ook de enige mogelijkheid om nieuwe acts te blijven presenteren. Om artiesten vroeg op te pikken en boeken op het moment dat er nog niet genoeg tickets worden verkocht, hebben we iets anders nodig om het uit te balanceren." 

Het rauwe randje en de drang om te ontdekken zit nog altijd in het DNA van Effenaar. Door de jaren heen hebben avontuurlijke concertgangers nog een hoop moois vroegtijdig kunnen spotten. Denk bijvoorbeeld aan de Britse rockband Editors die in 2005 nog in de Kleine Zaal van Effenaar te zien was en inmiddels ZiggoDome uitverkoopt. Ook kon je als vroege vogel wegzweten bij King Gizzard & The Lizard Wizard toen ze in 2015 in Area 51 stonden namens Effenaar. Zo intiem ga je de Australische band die inmiddels 013 uitverkoopt niet meer zien. 

Voor slechts 250 man speelden ze vol gas, ondanks de enorme hitte in de zaal. Schaeffer blikt terug op het concert als de heetste show waar hij ooit is geweest. "Het was 30 graden buiten en misschien wel 51 graden binnen. Ze hadden een rustigere set kunnen spelen, maar dat deden ze niet. De zaal stond vol en iedereen stond echt naar adem te happen, om vervolgens de pit weer in te gaan. Het was echt een briljante show." 

Andere recente ruwe vondsten die inmiddels de grote festivalpodia bestijgen zijn post-punk band Fontaines D.C. en de Zweedse punkband Viagra Boys, die in 2018 beiden te zien waren op het jaarlijkse Effenaar-festival Hit The City. Voor Fontaines D.C. was het de allereerste show in Nederland, en programmeur Schaeffer moest en zou de band hebben voor het festival.

"Van Fontaines D.C. kregen we voordat het eerste album uitkwam al vier nummers te horen en toen dacht ik: 'dit is gewoon super vet, dit moeten we hebben'. Dus dan gaan we dat doen." Waar de programmeur zijn keuze precies op baseert? "Nou, dan word ik gewoon heel enthousiast", lacht hij. 
 
Kijkend naar de nieuwe lichting opkomende bands is hij op het moment erg enthousiast over de Nederlandse indierockband Personal Trainer. "Die vind ik echt heel goed. In oktober komen ze langs in onze Kleine Zaal, en dat wordt waarschijnlijk je allerlaatste kans om ze in die setting te zien. Inmiddels verkoopt de band namelijk de grote zaal van Paradiso al uit."

Om het ontdekken van dit soort nieuwe, spannende artiesten laagdrempelig te houden, heeft Effenaar de Effenaar Club Card in het leven geroepen. Zo kan je gewoon eens een show bezoeken om je compleet te laten verrassen en wegblazen door nieuw talent. Met het digitale lidmaatschap ontvang je voor € 75,- een kalenderjaar aan toffe liveoptredens van opkomende acts in de Kleine Zaal van Effenaar en op de verschillende locaties in de stad waar Effenaar ook programmeert; waaronder Stroomhuis, Café Wilhelmina, Altstadt en 't Rozenknopje. Alle informatie en voorwaarden vind je op de pagina van de Effenaar Club Card.

Benieuwd naar alle Club Card-shows? Het hele overzicht vind je hier.