Uit de tijdcapsule: Pearl Jam ontwapenend met debuutalbum Ten in Effenaar

Door de rauwe en regenachtige straten van Seattle buldert eind jaren '80 een nieuw geluid; het geluid van bands als Nirvana, Mudhoney, Soundgarden en Mother Love Bone. De Amerikaanse stad is een waar walhalla voor muziekliefhebbers, en nog meer voor de makers van de nieuwe 'Seattle sound', die later wordt benoemd tot grunge.  

Mother Love Bone is één van de grondleggers van de stroming, en tevens het fundament voor een van de bands die Seattle en grunge wereldwijd op de kaart zal gaan zetten; Pearl Jam. Net voor de release van Mother Love Bone's debuutplaat, overlijdt zanger Andrew Wood in 1990. De band valt snel hierna uit elkaar, en gitarist Stone Gossard en bassist Jeff Ament besluiten hun instrumenten tijdelijk even neer te leggen. Tot Gossard gitarist Mike McCready ontmoet. McCready stelt het duo voor om een nieuwe band te starten, waarmee de eerste drie leden van het toekomstige Pearl Jam zijn afgevinkt.

Nog altijd op zoek naar een zanger en drummer, nodigt het drietal Jack Irons uit, de voormalige drummer van Red Hot Chili Peppers. Ondanks dat hij op dat moment geen interesse heeft om zijn band Eleven te verlaten, kent hij wel een jonge surfer en pompbediende uit San Diego die misschien de stem heeft die ze zoeken. Irons stuurt een demo van de band naar zijn vriend Eddie Vedder, die er op zijn beurt lyrics bij schrijft en over de tracks heen zingt. Deze tape bevat onder andere het nummer 'Dollar Short', welke begon als een Mother Love Bone-track, maar met de hand van Vedder uitgroeit tot het inmiddels welbekende 'Alive'.

Gossard, Ament en McCready zijn onder de indruk van de vocalen van de verlegen zanger. En met de komst van Eddie Vedder en drummer Dave Krusen is de band dan eindelijk compleet. De formatie start onder de naam Mookie Blaylock, vernoemd naar een beroemde basketbalspeler. De unieke stem van Eddie Vedder, maar ook vooral zijn stage presence, maakt de band een opvallende verschijning binnen de scene. Ze zijn nog geen jaar onderweg wanneer ze worden opgepikt door Epic Records. In verband met trademark-problemen moet de band wel haar naam veranderen, en landt dan op niets minder dan Pearl Jam. 

De heren willen niets liever dan touren en het podium op, en als iets een goede aanleiding is, dan is het wel een album. Dus leveren ze op 27 augustus 1991 hun debuutalbum Ten af; vernoemd naar het rugnummer van Mookie Blaylock. De plaat behaalt in de loop der jaren maar liefst 13 keer platina en gaat meer dan 60 miljoen keer over de toonbank, maar helemaal in het begin gebeurt er maar weinig.

Jack Irons doet een goed woordje bij zijn oude bandleden, waardoor Pearl Jam eind 1991 het voorprogramma mag verzorgen voor Red Hot Chili Peppers. Dit doen ze inmiddels zonder drummer Krusen, maar met opvolger Dave Abbruzzese. Met single 'Alive' op de radio en MTV, en shows voor groter publiek, raakt de band in een stroomversnelling. Ze doen het goed in hun thuisland, maar ook in Europa komt er reuring onder de liefhebbers.

Begin 1992 stapt Pearl Jam op het vliegtuig voor haar eerste Europese tour, welke ze aftrappen met een uitverkochte show in Engeland. Vervolgens reizen de heren door naar Scandinavië en Frankrijk, voordat ze op 12 februari de Melkweg in Amsterdam aandoen. Tijdens deze allereerste show op Nederlandse bodem, wordt het publiek van Pearl Jam opgewarmd door support The Covenant, die later ook in Effenaar als voorprogramma van dienst is.  

"Het management van Pearl Jam had alle podia een fax gestuurd. Ze wilde de beste Nederlandse bands van dat moment in het voorprogramma", vertelt The Covenant-frontman Frank van der Reep. "Nou waren wij dat helemaal niet, maar we hadden goede contacten met de programmeur van de Melkweg. Hij had in principe al een voorprogramma, maar die paste er minder goed bij. Toen heb ik hem gebeld en gevraagd of wij niet konden openen." Met de Melkweg in hun broekzak, geeft het moed om ook de programmeurs van Effenaar even te bellen. Zogezegd, zo gedaan. Een maand later mag The Covenant ook afreizen naar Eindhoven.

Na het concert in Amsterdam vervolgt Pearl Jam eerst nog een chaotisch spoor aan shows verspreid over Europa, om op 1 maart weer terug naar Nederland te komen voor een aantal optredens. Het wordt nog even spannend wanneer de band enkele dagen voor het concert in Eindhoven de show in Nijmegen cancelt vanwege Vedder's stemproblemen. Maar gelukkig pakken ze de rit een dag later weer op in Utrecht.  

Met het concert in Effenaar verbreekt Pearl Jam in Eindhoven een nieuw record; nog nooit eerder was een show zo snel uitverkocht. "Er stond een gigantische rij in de Dommelstraat al vroeg in de morgen", blikt oud Effenaar-programmeur Jørn Mets terug voor de maak van het Effenaar-boek 'Memories Can't Wait'. "Binnen acht minuten was het helemaal uitverkocht." 

Voor iedereen die toen geen ticket kon krijgen, ze pas later ontdekte of gewoonweg nog niet eens was geboren, niet getreurd! Het hele concert is vastgelegd als bootleg. Dus doe wat bier in je luchtbevochtiger, zet de verwarming aan, kruip knus tegen elkaar aan, luister en lees verder. En het is alsof je er zelf bij bent. 

Op donderdag 5 maart 1992 ontmoeten de bandleden van Pearl Jam en The Covenant elkaar weer in het hart van Effenaar. Tijdens de soundcheck van de Amerikaanse band loopt Van der Reep de zaal binnen met zijn bandleden. "Toen ze ons zagen stopten ze gelijk, want ze zagen eindelijk weer eens mensen die ze herkenden. Ze kwamen naar beneden en we kregen toen allemaal zo'n Amerikaanse boks. Daarna zijn we met z'n allen de deur uit gegaan. Aan de achterkant stonden al heel veel fans. We zijn toen met de twee bands gaan eten, en daar hebben we ook de setlists geschreven." Pearl Jam pent maar liefst 10 tracks op papier, voornamelijk van hun debuutplaat, maar eenmaal live komt ook het nummer 'Suggestion' van de helden Fugazi voorbij.

Eenmaal terug bij het poppodium, is het de beurt aan The Covenant om het publiek op te warmen. Al krijgen de bezoekers het door de drukte vanzelf al behoorlijk heet. Voor muziekliefhebber en aanwezige Wim Strijbosch gaat dit concert te boek als één van de drukste shows die hij ooit heeft meegemaakt. "Het was beangstigend druk eigenlijk. Je kon gewoon niet meer bij de bar komen, het stond echt hutjemutje. We hebben het hele concert niet gedronken, dus dat zijn we achteraf nog ergens anders gaan doen." 

En het had zomaar nog drukker kunnen worden, want buiten doet een groep fans verwoede pogingen om nog binnen te komen. Ray Derkzen, voormalig Effenaar-vrijwilliger, hoort tijdens zijn shift die avond ineens gerommel op het dak. "We zijn toen gaan kijken, en volgens mij stonden er iets van 150 mensen op het dak. Ze wilden nog naar binnen en probeerden het via die route. Daarvoor is de politie toen nog in actie gekomen om iedereen eraf te krijgen." 

Wanneer The Covenant haar set rond heeft, geven de muzikanten het stokje door aan de headliner van de avond. Van der Reep herinnert zich nog een gevoel van spanning: "Er hing wel echt iets in de lucht. Mensen verwachtten er echt wat van. Je zag ook wel dat Pearl Jam wat opgefokter was dan die eerste keer in de Melkweg. Ze waren een beetje obstinaat geworden in de loop van de tour. Ze waren wat agressiever."

Ondanks de gespannen sfeer, trapt Pearl Jam af met het slepende 'Release'. Een interessante keuze die Strijbosch goed is bijgebleven. "Dat vond ik zo bijzonder, want eigenlijk is het geen nummer waarmee je begint. Zo lang en meeslepend. Vanaf dat moment was ik gewoon gevangen door de muziek en presentatie." Vooral de zangstijl en stem van Vedder spreekt de muziekliefhebber aan. Dat had hem eerder al geboeid toen hij via de single 'Alive' kennismaakte met de band. "Door die lagere zang werd ik wel meteen aangetrokken en geraakt. Ik had toen de plaat al aangeschaft en die heb ik echt grijzer dan grijs gedraaid." 

Niet alleen Strijbosch is al goed bekend met de muziek van de Amerikanen, ook de rest van de zaal lijkt het album van voor tot achter te kennen. "Er werd behoorlijk meegezongen", blikt The Covenant-frontman terug. "Het smolt wel echt samen, het publiek en de band. Ik denk vooral dat het dankzij die volle overgave was." Van voor tot achter in de zaal is iedereen met zijn blik en oren gefocust op wat er allemaal op het podium gebeurt.  

En daar gebeurt nogal wat. Zelfs zoveel, dat het concert na 'Alive' bijna wordt afgebroken. In een recensie van het concert schrijft Hans Matheeuwsen dat stagedivers snoeren van gitaren losliepen en op effectpedalen trapten terwijl ze zich in hun enthousiasme in het publiek werpen. En dat pakt die avond voor een dame helemaal verkeerd uit. "Er was een jongeman op een meisje gevallen of gesprongen, en zij kreeg stuiptrekkingen daardoor. Zij is toen naar de kleedkamer gebracht om bij te komen. Dat ging niet heel erg goed, maar ze was wel goed bij", vertelt Van der Reep. Onder het toeziend oog van personeel rust ze uit en aan het einde van de avond zorgen de heren van The Covenant er hoogstpersoonlijk voor dat ze weer veilig in de buurt van Leiden terechtkomt.

Pearl Jam is niet blij met de stagedivers, ondanks dat Vedder toch allesbehalve vies is van gevaarlijke sprongen. In Effenaar houdt hij het in dat opzicht relatief rustig, en weet op een andere manier indruk te maken. Hoewel Strijbosch geniet van de muziek, wint de band hem pas echt met hun manier van zijn. "Ik stond echt te kijken naar wat die kerels nou allemaal deden op het podium. Het was een gedreven en enthousiaste show. Hij praatte ook heel veel, Eddie Vedder had iets ontwapenends. Hij profileerde zich als een jongen die ook gewoon uit Eindhoven had kunnen komen. Gewoon, hij was heel gewoon. Het was een bandje dat plezier had in het spelen en toevallige een paar hele goede nummers had." 

Toch was het wel al duidelijk dat er iets speciaals aan de hand was. "Ik had wel zoiets van: 'volgens mij is dit er eentje voor in de boeken'. Soms maak je het mee dat je je daar bewust van bent. Dat was hier wel." Dit geldt ook voor Van der Reep, die concludeert dat Pearl Jam eigenlijk nooit echt niet groot is geweest.  

De beleving van Strijbosch en Van der Reep wordt niet gedeeld door Matheeuwsen die in de krant schrijft: "De liedjes mogen misschien dan wel goed zijn, aan de manier waarop ze worden gebracht schort nog het een en ander. Daar zal verandering in moeten komen voor 8 juni van dit jaar, wil Pearl Jam op Pinkpop tenminste iets meer laten hangen in de hoofden van de luisteraars dan één monotone en lange piep." 

Drie maanden na het optreden in Effenaar, moet Pearl Jam het waar gaan maken in Landgraaf. En ditmaal laten ze een onuitwisbare indruk achter. Met één absurde actie maakt Eddie Vedder de band onsterfelijk en komt een van de meest legendarische festivalmomenten op de naam van Pearl Jam te staan. 

Dat Vedder niet bang is voor hoogtes, dat was al wel duidelijk geworden tijdens alle clubshows waar hij aan de balkons ging hangen. Maar nu gaat de frontman nog een stap - of vijf - verder. Voor de ogen van 60.000 bezoekers klimt hij in de camerakraan waarmee het optreden wordt geregistreerd en zet zich vanaf daar af voor een ongekende stagedive.

Voor wie nog niet bekend was met Pearl Jam, kan er nu toch echt niet meer omheen. Met deze sprong katapult de band zich vrij letterlijk de grote massa in. Het album Ten staat in totaal maar liefst 86 weken in de albumlijsten, en is daarmee de langst genoteerde Pearl Jam-plaat in Nederland. Één jaar later komen ze weer langs en zijn dan direct uitgegroeid tot een uitverkocht Ahoy. 

Nog altijd draait Pearl Jam op volle toeren en dat geldt ook voor hun oude voorprogramma. The Covenant bestaat al vanaf '88 en treedt nog altijd op, vertelt Van der Reep. "Ik ben de band ooit gestart met Peter Stap, de bassist en een goede vriend van mij. We wilden een band zonder gedoe en ruzie, gewoon leuk spelen en dan kijken hoe lang we het volhouden. Nou, nog altijd. Helaas is Peter anderhalf jaar geleden plotseling overleden. Maar we gaan wel door. Mijn oma zei altijd; Ja jongen, gewoon doorgaan met ademhalen." 

Hun shows in het voorprogramma van Pearl Jam heeft de band geen windeieren gelegd. Niet alleen qua optredens, maar ook door het opvolgen van een tip van Vedder. "Hij zei op een gegeven moment tegen ons: 'jullie moeten iets doen met dat nummer 'Jane's Addiction'. Dat was een nummer dat we toen net hadden gemaakt. Nou dat hebben we opgenomen en is op Spotify nog altijd onze grootste hit. Dat is wel heel leuk." Helaas was contact houden in die tijd nog lastig, maar de bands wisselde nog wel hun CD's uit. "Het contact was meteen weg, dat is jammer. Maar het was hoe dan ook een waanzinnig mooie tijd voor ons als jonge band." En daar kijkt The Covenant nog graag op terug. 

Nog een keer die heerlijke grunge uit de 90's herbeleven? Tijdens Snaren '90 speelt de Vlaamse band Pablo Honey, bestaande uit leden van o.a. Ramkot, RHEA en King Hiss, de beste klassiekers uit die tijd voor je. Nirvana, Soundgarden, Stone Temple Pilots; noem het maar op! Of geniet van drie decennia aan vette gitaarmuziek tijdens het festival Come As You Are.